Giám sát xã hội và phản biện xã hội: Những nghiên cứu và xu hướng đánh giá trong giai đoạn hiện nay (28/09/2023)
Việc hoàn thiện pháp luật về giám sát và phản biện xã hội sẽ giúp nâng cao hiệu quả hoạt động giám sát và phản biện xã hội, đồng thời thúc đẩy sự năng động hóa sự cầm quyền và xây dựng mô hình nhà nước pháp quyền của nhân dân. Đề tài “Pháp luật về hoạt động giám sát xã hội và phản biện xã hội tại Việt Nam - Thực trạng và giải pháp hoàn thiện” đã được triển khai nghiên cứu để phân tích, đánh giá những kết quả đạt được và những khó khăn, vướng mắc về pháp luật về thực tiễn thực hiện hoạt động giám sát xã hội và phản biện xã hội tại Việt Nam. Đề tài này do Viện Khoa học pháp lý thực hiện vào năm 2014, đã giới thiệu những khái niệm, đặc trưng, vai trò và ý nghĩa của giám sát xã hội và phản biện xã hội. Các điều kiện nền tảng để vận hành hoạt động giám sát xã hội và phản biện xã hội. Tính đặc thù của hệ thống chính trị Việt Nam và những tác động của nó tới sự vận hành hoạt động giám sát xã hội và phản biện xã hội. Thực trạng pháp luật về hoạt động giám sát xã hội và phản biện xã hội tại Việt Nam hiện nay. Giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động giám sát xã hội và phản biện xã hội trong thời gian tới.
Cùng chủ đề này, TS. Nguyễn Thị Mỹ Trang - Viện Xã hội học cũng đã thực hiện đề tài “Phản biện xã hội và phát huy dân chủ ở nước ta hiện nay” nhằm nghiên cứu các mối quan hệ giữa phản biện xã hội với phát huy dân chủ ở nước ta trong thời kỳ đổi mới hướng tới phát triển bền vững. Phân tích một số vấn đề lý luận cơ bản về phản biện xã hội, dân chủ và phát huy dân chủ. Nêu thực trang hoạt đông phản biện xã hội và phát huy dân chủ ở nước ta từ 2001 đến 2011. Đề xuất phương hướng và một số giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả của phản biện xã hội và phát huy dân chủ trong 10 năm tới (2011-2020) theo tinh thần Văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI.
Vào năm 2016, PGS.TS Trần Hậu - Học viện Chính trị khu vực 1 - Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh cũng đã thực hiện đề tài “Cơ sở khoa học của giám sát xã hội và phản biện xã hội ở nước ta hiện nay” nghiên cứu khái niệm, nội dung và sự cần thiết của giám sát xã hội và phản biện xã hội. Phân tích kinh nghiệm thực tiễn giám sát, phản biện xã hội qua các thời kỳ lịch sử của đất nước, quan sát tình hình giám sát xã hội và phản biện xã hội của thế giới để rút ra những kinh nghiệm thực tiễn có ý nghĩa đối với Việt Nam. Luận giải những vấn đề lý luận cơ bản về giám sát xã hội và phản biện xã hội.
Cùng thời điểm này, PGS. TS Nguyễn Văn Dững, Học viện Báo chí và Tuyên truyền triển khai đề tài “Báo chí giám sát và phản biện xã hội” nhằm làm rõ khái niệm "báo chí giám sát xã hội", báo chí phản biện xã hội. Phân tích đặc điểm, bản chất, cơ chế tác động của báo chí trong vấn đề báo chí giám sát và phản biện xã hội (GS&PBXH). Phân tích nội dung, phương thức GS&PBXH của báo chí. Nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng, tác động đến vấn đề nâng cao năng lực và hiệu quả tác động của báo chí thông qua tối ưu hóa vai trò GS&PBXH của báo chí Việt Nam. Nghiên cứu nhận thức, thái độ của công chúng và nhà báo về vấn đề báo chí GS&PBXH. Nghiên cứu tình hình báo chí GS&PBXH của một số nước trên thế giới. Nghiên cứu quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam và Nhà nước Việt Nam về quyền tiếp cận thông tin cũng như về vấn đề báo chí GS&PBXH. Đề xuất giải pháp, khuyến nghị khoa học nhằm đảm bảo việc thực thi có hiệu quả vai trò GS&PBXH của báo chí Việt Nam trong điều kiện một Đảng lãnh đạo và cầm quyền, trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng trên mọi lĩnh vực đời sống xã hội.
Công tác này hiện nay rất được quan tâm đối với thanh niên Việt Nam, do đó, TS. Đỗ Thị Thu Hằng, Viện Nghiên cứu thanh niên cũng đã đề xuất thực hiện “Giải pháp phát huy vai trò giám sát, phản biện xã hội của các tổ chức thanh niên” nhằm nghiên cứu các vấn đề lý luận và thực tiễn về việc giám sát, phản biện xã hội của các tổ chức thanh niên, trên cơ sở đó đề xuất các giải pháp phát huy vai trò của các tổ chức này trong hoạt động giám sát, phản biện xã hội. Nghiên cứu cơ sở lý luận nghiên cứu nâng cao vai trò giám sát, phản biện xã hội của các tổ chức thanh niên. Phân tích, đánh giá thực trạng vai trò, hoạt động của các tổ chức thanh niên tham gia giám sát, phản biện xã hội. Đề xuất giải pháp phát huy vai trò của các tổ chức thanh niên trong hoạt động giám sát, phản biện xã hội…
Hoạt động giám sát xã hội và phản biện xã hội đang trở thành một phần quan trọng của cuộc sống xã hội ở Việt Nam. Trong giai đoạn hiện nay, các tổ chức xã hội, cá nhân, và cộng đồng trực tuyến đã cùng nhau tham gia vào việc theo dõi, đánh giá và phản biện về các vấn đề quan trọng như nhân quyền, môi trường, phát triển bền vững, và nhiều vấn đề khác. Sau đây sẽ là những đánh giá tình hình và xu hướng của hoạt động giám sát xã hội và phản biện xã hội trong giai đoạn hiện nay ở Việt Nam:
Sự tăng cường của truyền thông xã hội và internet: Mạng xã hội và Internet đã trở thành công cụ mạnh mẽ cho hoạt động giám sát và phản biện xã hội. Việt Nam có một lượng lớn người dùng mạng xã hội, và các nền tảng như Facebook, YouTube đang được sử dụng để chia sẻ thông tin, video, và thảo luận về các vấn đề quan trọng. Từ việc đăng tin tức đến tổ chức các chiến dịch trực tuyến, Internet đã tạo điều kiện thuận lợi cho sự tham gia của người dân trong giám sát và phản biện.
Tăng cường tranh luận xã hội: Việt Nam đã chứng kiến sự tăng cường của tranh luận và thảo luận xã hội về nhiều vấn đề quan trọng. Các cuộc thảo luận trực tuyến, hội thảo, và sự kiện xã hội đã trở thành nền tảng cho những giọng nói đa dạng và quan điểm khác nhau. Cộng đồng trực tuyến có thể thảo luận về các chủ đề như quyền con người, giáo dục, tình trạng kinh tế, và cảnh báo về tác động của biến đổi khí hậu.
Vai trò của các tổ chức xã hội và nhóm chuyên môn: Nhiều tổ chức phi chính phủ và nhóm chuyên môn đang hoạt động mạnh mẽ để giám sát và phản biện về các vấn đề xã hội. Các tổ chức này thường tập trung vào việc nâng cao nhận thức về nhân quyền, phát triển bền vững, và tăng cường quyền dân chủ. Các hoạt động như nghiên cứu, tư vấn chính sách, và cung cấp thông tin chính xác đóng góp vào sự hiểu biết của xã hội về các vấn đề quan trọng.
Giới trẻ và phản biện xã hội: Giới trẻ tại Việt Nam đóng một vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy các hoạt động giám sát và phản biện xã hội. Họ sử dụng mạng xã hội và các công cụ kỹ thuật số để thảo luận và chia sẻ ý kiến về các vấn đề quan trọng đối với họ. Các nhóm thanh niên và sinh viên thường tổ chức các sự kiện, chiến dịch trực tuyến, và tham gia vào các hoạt động xã hội để thúc đẩy các giá trị và mục tiêu của họ.
Quyền tự do ngôn luận: Quyền tự do ngôn luận là một trong những yếu tố quan trọng đối với hoạt động giám sát và phản biện xã hội. Tại Việt Nam, quyền này đã đối mặt với một số thách thức. Chính quyền đã áp dụng các biện pháp kiểm soát để giới hạn nội dung trực tuyến, đặc biệt là đối với các thông điệp có chiều hướng tiêu cực.
Các biện pháp kiểm soát trực tuyến: Chính quyền Việt Nam đã thực hiện nhiều biện pháp kiểm soát trực tuyến để giám sát và quản lý nội dung trên mạng. Điều này bao gồm việc kiểm duyệt các trang web, theo dõi hoạt động trên mạng xã hội và Internet, và áp dụng các quy định hình phạt đối với những người vi phạm.
Mặc dù có sự phát triển trong hoạt động giám sát xã hội và phản biện xã hội, còn tồn tại nhiều hạn chế và thách thức. Các hoạt động này có thể bị hạn chế hoặc kiểm soát bởi chính quyền, và các nhà hoạt động xã hội có thể đối mặt với áp lực và rủi ro pháp lý. Việt Nam cũng đã thực hiện quản lý nghiêm ngặt trên mạng xã hội và Internet, có thể ảnh hưởng đến tự do ngôn luận.
Hoạt động giám sát xã hội và phản biện xã hội đang phát triển và đóng vai trò quan trọng trong cuộc sống xã hội ở Việt Nam. Sự tăng cường của truyền thông xã hội và Internet đã mở ra nhiều cơ hội cho người dân tham gia vào các cuộc thảo luận và thúc đẩy các giá trị xã hội. Tuy nhiên, vẫn còn những thách thức và hạn chế cần được đối mặt, bao gồm cả sự kiểm soát của chính quyền và sự hạn chế của tự do ngôn luận.
Hoạt động giám sát xã hội và phản biện xã hội đã trở thành một phần quan trọng của cách mà người dân ở Việt Nam tham gia vào việc xây dựng xã hội. Sự tăng cường của truyền thông xã hội và Internet đã mở ra nhiều cơ hội cho cuộc thảo luận và thúc đẩy các giá trị xã hội. Tuy nhiên, vẫn còn những thách thức và hạn chế cần được vượt qua để bảo vệ quyền tự do ngôn luận và thúc đẩy sự tham gia của tất cả mọi người trong hoạt động này.
Gấm Lê